روغن موتور چه نقشی را در خودرو ایفا می‌کند؟
روغن موتور وظایف مهمی را در خودرو برعهده دارد:
اصطکاک بین اجزا را کاهش می‌دهد
موتور از قطعات متحرک ساخته شده است و مسلما بین آنها اصطکاک وجود دارد. هرجا که اصطکاک هست، گرما هم هست. روغن موتور، اصطکاک بین قطعات فلزی را از بین می‌برد تا گرمای ناشی از آن، موتور را داغ نکند. همچنین جلوی ساییدگی قطعات را می‌گیرد. می‌دانید که تعمیر و تعویض قطعات ساییده‌شده موتور هزینه زیادی برمی‌دارد. بنابراین با یک روغن موتور مناسب، در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کنید.
گرما را از چرخه احتراق دور می‌کند
موتور با تولید انفجارهای کنترل‌شده یا احتراق درون سیلندرها کار می‌کند. حال اگر گرمای ناشی از اصطکاک به این انفجارهای کنترل‌شده اضافه شود، موتور خودرو مشکل پیدا می‌کند. روغن موتور مانند عایق از رسیدن گرما به این چرخه جلوگیری می‌کند.
محصولات جانبی ناخواسته را جذب می‌کند
در فرایند احتراق محصولات ناخواسته‌ای مانند اسیدها و اکسید سیلیکون تولید می‌شوند که اگر وارد سایر قسمت‌های موتور شوند، به آن آسیب وارد می‌کنند. روغن موتور مانند یک آهنربا این مواد را جذب می‌کند و به‌حالت تعلیق درمی‌آورد.
زنگ‌زدگی را به حداقل می‌رساند
در فرایند احتراق، سوخت باید با هوا که حاوی اکسیژن است مخلوط شود. اکسیژن باعث خوردگی و زنگ‌زدن فلزات می‌شود. درست است که نمی‌توانیم جلوی رسیدن هوا به موتور را بگیریم، اما با استفاده از روغن موتور می‌توانیم اثرات اکسیدکنندگی آن را به حداقل برسانیم.
ویسکوزیته روغن موتور یعنی چه؟
ویسکوزیته (viscosity) یا گرانروی، به غلیظ بودن یا رقیق بودن مایع گفته می‌شود. برای مثال، ویسکوزیته عسل بالا و ویسکوزیته آب آشامیدنی پایین است. برای اینکه موتور خودرو عملکرد بهتری داشته باشد، باید از روغن موتور با ویسکوزیته مناسب استفاده کنید. بر این اساس رتبه‌بندی SAE را داریم که از یک سری اعداد برای نشان دادن درجه ویسکوزیته استفاده می‌کند. در ادامه به توضیح این رتبه‌بندی می‌پردازیم.
رتبه‌بندی SAE و ویسکوزیته روغن موتور
SAE مخفف انجمن مهندسان خودرو (Society of Automotive Engineers) است. رتبه‌بندی SAE از اعداد ۰ تا ۶۰ برای تعیین درجه ویسکوزیته روغن موتور استفاده می‌کند. اعداد ۰ تا ۲۵ برای هوای سرد و زمستانی است و اعداد ۳۰ تا ۶۰ برای هوای گرم و تابستانی هستند. با توجه به این اعداد، روغن موتور را به دو نوع سینگل گرید و مولتی گرید تقسیم می‌کنند.
سینگل گرید: اگر کد مربوط به ویسکوزیته فقط یک عدد داشته باشد (مثلا SAE 30)، یعنی این روغن، درجه ویسکوزیته چهار فصل را ندارد و فقط در هوای سرد یا گرم آزمایش شده است. اگر از ۰ تا ۲۵ باشد فقط در هوای سرد و اگر از ۳۰ تا ۶۰ باشد، فقط در دمای جوش موتور یعنی ۱۰۰ سانتی‌گراد آزمایش شده است. روغن موتورهای سینگل گرید، فقط مخصوص یک شرایط آب‌وهوایی هستند (یا گرم یا سرد).
مولتی گرید: بیشتر روغن‌های امروزی مولتی گرید هستند و برای هر چهار فصل مناسب‌اند. این روغن موتورها را با یک سری افزودنی‌های پلیمری تولید می‌کنند که با استفاده از آن، مجبور نیستیم در زمستان از یک نوع روغن و در تابستان از نوع دیگری استفاده کنیم. در روغن موتورهای مولتی گرید، از دو عدد و یک حرف W که حرف اول Winter یعنی زمستان است استفاده می‌کنند (مانند W-305). عدد کنار W درجه ویسکوزیته روغن را در دماهای سرد نشان می‌دهد و عدد دوم نشان‌دهنده این است که اگر دمای موتور به بالاترین دما ۱۰۰ سانتی‌گراد (۲۱۲ درجه فارنهایت) برسد، درجه ویسکوزیته این روغن موتور از عدد مزبور بالاتر نخواهد رفت.
بیایید با یک مثال این موضوع را روشن‌تر کنیم. فرض کنیم روی بطری روغن موتور اعداد W-305 را می‌بینید.
در اینجا ۵ نشان‌دهنده درجه ویسکوزیته در دمای پایین و ۳۰ نشان‌دهنده این است که درجه ویسکوزیته این روغن در بالاترین دما از ۳۰ بیشتر نخواهد شد.
بنابراین اگر در مناطق سردسیر زندگی می‌کنید، هرچه عدد کنار W پایین‌تر باشد، موتور اتومبیل‌تان سریع‌تر راه‌اندازی می‌شود. بنابراین روغن موتور با درجه ۵ برایتان بهتر از روغن موتور با درجه ۱۰ است. دلیلش این است که روغن با ویسکوزیته پایین‌تر رقیق‌تر است و در چنین دماهایی، سریع‌تر بین اجزای موتور جریان می‌یابد. به‌این‌ترتیب، زمان خشک کارکردن موتور کوتاه‌تر و درنتیجه سایش قطعات آن کمتر می‌شود.
از سوی دیگر، عدد ۳۰ به‌معنای آن است که وقتی موتور کاملا گرم شد، روغن همچنان غلظت مناسبی دارد و زیادی رقیق نیست. در مناطق گرمسیر، بهتر است این عدد دوم بالاتر باشد.
فاصله بین این دو عدد هرچه بیشتر باشد یعنی در ترکیبات آن روغن موتور مواد پلیمری بیشتری به کار رفته است که ممکن است با رسوبات موجود در روغن موتور ترکیب شوند. این موضوع ممکن است مشکلاتی را برای موتور خودرو به وجود آورد.
متداول‌ترین روغن موتور از نظر ویسکوزیته
معمول‌ترین نوع روغن موتور ۱۰W-40 است. استفاده از این روغن موتور در هوای گرم تابستان سبب می‌شود روغن به اجزای داخلی موتور در دمای بالا بچسبد و به این ترتیب از ساییدگی ناشی از تماس اجزای فلزی متحرک موتور به یکدیگر جلوگیری به عمل می‌آورد.
برخی از انواع روغن موتور بر اساس ویسکوزیته عبارت‌اند:
0W-20، 0W-40، ۱۰W-30، ۱۰W-40، ۵W-30، ۲۰W-50.
هر یک از اینها با هم تفاوت‌هایی دارند. برای نمونه به تفاوت دو تا از رایج‌ترین انواع روغن موتور اشاره می‌کنیم.
تفاوت بین روغن موتور ۱۰W-40 و ۲۰W-50
روغن موتور ۱۰W-40 برای هوای سرد و روغن موتور ۲۰W-50 برای هوای گرم مناسب‌تر است. دلیلش این است که اولی رقیق‌تر است و سریع‌تر بین اجزای موتور جاری می‌شود، بنابراین در هوای سرد موتور را سریع‌تر روشن می‌کند. دومی غلیظ‌تر است و برای شرایط زمستانی چندان مناسب نیست.
استانداردهای روغن موتور
دو استاندارد مهم که روی بطری روغن موتور درج می‌شود، یکی شاخص API (موسسه نفت آمریکا) و دیگری ACEA (انجمن خودروسازان اروپا) است. همه روغن موتورهای باکیفیت باید این دو استاندارد را داشته باشند.
– استاندارد API
این شاخص از دو حرف S برای بنزین و C برای دیزل استفاده می‌کند. البته بیشتر روغن‌های امروزی هر دو را با هم دارند. درکنار S، حروف الفبا از A تا N و درکنار C، حروف الفبا از A تا J را قرار می‌دهند. هرچه حروف الفبا بالاتر می‌رود کیفیت روغن موتور بهتر است. یعنی برای موتور بنزینی کیفیت روغن با شاخص SA کمتر از SN است و برای موتور دیزلی، کیفیت روغن با شاخص CA کمتر از CJ است.
– استاندارد ACEA
این استاندارد، معادل اروپایی استاندارد API اما دقیق‌تر و سختگیرانه‌تر است. این استاندارد از A برای موتورهای بنزینی، از B برای موتورهای دیزلی و از C برای خودروهای سازگار با کاتالیست یا با SAPS (خاکسترسولفاته، فسفر و گوگرد) پایین استفاده می‌کند. بحث مربوط به استانداردها تخصصی‌تر است و در این مطلب نمی‌گنجد.
انواع روغن موتور براساس نوع تولید
روغن موتور از نظر نوع تولید به سه دسته مهم تقسیم می‌شود. امروزه با پیشرفت مهندسی خودرو، روغن موتورهای بسیار کارآمدتری به بازار عرضه شده‌اند. سه نوع اصلی روغن موتور عبارت‌اند از:
۱. روغن موتور تمام سنتتیک
این نوع روغن موتور به‌طورکامل در آزمایشگاه و با مواد شیمیایی تولید می‌شود. ازآنجاکه این روغن سبب می‌شود موتور با بالاترین توانی که دارد کار کند و عملکردی بهینه داشته باشد، مسلما راندمان مصرف سوخت خودرو را افزایش خواهد داد. از همه مهم‌تر این روغن موتور دیرتر کارآیی خود را از دست می‌دهد و بنابراین مجبور نیستید زودبه‌زود آن را عوض کنید. اگر قبلا هر ۴،۸۲۸ کیلومتر (۳۰۰۰ مایل) باید روغن را تعویض می‌کردید، با این روغن شاید تا بیش‌از ۱۱ هزار کیلومتر هم نیازی به تعویض روغن نداشته باشید.
جنبه منفی این روغن موتور فقط گران‌تر بودن آن نسبت به سایر روغن‌هاست. البته ممکن است برای برخی از وسایل‌نقلیه مناسب نباشد و باعث لغزندگی بیش‌ازحد اجزای متحرک موتور شود.
روی بطری روغن تمام سنتتیک عبارت Full synthetic نوشته می‌شود. اگر هم این کلمه را ندیدید، همین‌که رتبه SAE آن مطابق جدول زیر باشد، یعنی روغن تمام سنتتیک است.
تمام سنتتیک ویژگی‌ها
0W-30 صرفه‌جویی در هزینه سوخت
0W-40 افزایش عملکرد و قدرت موتور
۵W-40 ۱. اطمینان به محافظت از موتور دربرابر ساییدگی و ایجاد رسوبات
۲. روشن کردن راحت موتور در هوای سرد و گردش سریع در دمای بسیار پایین
۳. بهبود سرعت اجزای متحرک موتور
۲. روغن موتور نیمه سنتتیک
روغن موتور نیمه سنتتیک، ترکیبی از روغن موتور معمولی و روغن سنتتیک است. این روغن از اجزای متحرک موتور به‌خوبی محافظت می‌کند و بسیار بهتر از روغن موتور مینرال (معدنی) است. بااین‌حال همه مزایای روغن موتور تمام سنتتیک را ندارد. با این روغن، حداقل ۱۰ دقیقه پس از استارت باید صبر کنید تا موتور گرم شود.
ازنظر قیمتی این روغن موتور به‌اندازه روغن تمام سنتتیک گران نیست.
نکته: گاهی ممکن است روی بطری‌های روغن نیمه سنتتیک، به‌جای Semi synthetic عبارت synthetic blend را نوشته باشند. جدول زیر ویژگی‌ها و رتبه‌بندی درجه ویسکوزیته این روغن را نشان می‌دهد.
نیمه سنتتیک ویژگی‌ها
۵W-30 محافظت بهتر از موتور
۱۰W-40 محافظت بهتر در ۱۰ دقیقه اول پس از استارت زدن
۱۵W-40 ۱. کاهش ساییدگی اجزای موتور سه‌برابر بهتر از روغن‌های معمولی است
۲. فواصل تعویض روغن را طولانی‌تر می‌کند
۳. روغن موتور معمولی
پایه این روغن موتور نفت‌خام است و از ترکیب روغن‌های پایه هیدروکربن‌ها، پلی اینترنال الفین و پلی آلفا الفین‌ها تولید می‌شود. شاخص رتبه‌بندی SAE آنها ۱۰W-40 و ۱۵W-40 است.
این روغن موتور از سایر روغن‌ها ارزان‌تر است و ابتدایی‌ترین معیارهای محافظت از موتور را رعایت می‌کند. بیشتر برای خودروهایی‌که موتور آنها طراحی ساده‌ای دارد یا برای آب‌بندی موتور خودروی صفر مناسب است. این روغن نمی‌تواند در سرمای شدید به‌طورکامل از موتور محافظت کند و در دمای بسیار بالا هم کارآیی خود را سریع‌تر از دست می‌دهد. علاوه‌برآن، باید تقریبا هر ۴۰۰۰ کیلومتر یک‌بار روغن را تعویض کنید که واقعا به‌صرفه نیست.
جدول زیر رتبه‌بندی درجه ویسکوزیته روغن موتور معمولی را نشان می‌دهد.
معمولی ویژگی‌ها
۱۰W-40 از موتور درحد معمولی محافظت می‌کند
۱۵W-40 زودبه‌زود باید روغن را تعویض کرد
مقدار روغن مصرفی خودروها
حجم روغن موتور برای انواع خودرو متفاوت است. برای مثال، مقدار روغن موتور مصرفی برای انواع پراید ۳.۵ لیتر، پژو ۲۰۶ حدود ۳.۷۵ لیتر، سمند ۴.۵ لیتر و زانتیا ۵ لیتر روغن مصرف می‌کنند. البته این مقدار ممکن است با توجه به تعویض فیلتر روغن (فیلتری که روغن را تصفیه و ناخالصی‌‌های آن را جدا می‌کند)، نوع موتور و برخی عوامل دیگر تغییر کند. به‌عنوان مثال، برای پراید بعد از تعویض فیلتر روغن به ۳.۵ لیتر و قبل از آن به ۳ لیتر روغن نیاز دارید. به‌طور کلی بعد از تعویض فیلتر نیم لیتر روغن بیشتری باید بریزید.
مقاله فوق از سایت karnameh.com اقتباس شده است.